| 
  • If you are citizen of an European Union member nation, you may not use this service unless you are at least 16 years old.

  • You already know Dokkio is an AI-powered assistant to organize & manage your digital files & messages. Very soon, Dokkio will support Outlook as well as One Drive. Check it out today!

View
 

Spilliaert

This version was saved 14 years, 5 months ago View current version     Page history
Saved by mieke burrick
on October 27, 2009 at 10:34:52 pm
 

 

Léon Spilliaert

 

 


 

Inhoud 

 

1     Inleiding

2     biografie

3     stijl

4     parallellen leven en werk

5     Léon spilliaert vandaag

6     schilderijen

7     Bijlagen

8     bronnen 

 

 

1     Inleiding

 

Léon Spilliaert was een autodidact die een origineel en uitzonderlijk oeuvre heeft voortgebracht. Hij liet zich inspireren door de stad Oostende, de haven, de vissersvrouwen op de dijk, het leven aan de kust en talloze portretten. Zijn werk brengt ons de sfeer van de fin de siècle, de Sehnsucht van de eeuwwisseling. Een nieuw verlangen naar vrijheid raast door Europa. Dichters, schrijvers en schilders, kortom artiesten van elk niveau, zoeken naar vernieuwing. Ze zoeken manieren om te breken met de antieke principes, zonder daarbij de tradities uit het oog te verliezen.

 

Velen zien Spilliaert als een symbolist, anderen als een expressionist. We kunnen beter zeggen dat Spilliaert een brug slaat tussen verschillende stijlen.

 

2     Biografie

 

Léon Spilliaert is één van de belangrijkste Vlaamse symbolistische kunstschilders van zijn  tijd. Hij werd geboren op 28 juli 1881 te Oostende en is gestorven op 23 november 1946, te Elsene. Spilliaert woont gedurende een groot deel van zijn jeugd in de Kapellestraat, boven de parfumerie van zijn vader. Hij gaat naar school in het Onze-Lieve-Vrouwecollege, waar hij, ondanks zij intelligentie, matige cijfers behaalt. In zijn schriften staan altijd bizarre schetsen getekend. In 1900 gaat Léon met zijn vader naar de wereldtentoonstelling in Parijs. Daar maakt hij kennis met de Europese kunst. Misschien heeft hij daar de smaak te pakken gekregen. Hij krijgt er in elk geval pastelkrijtjes van zijn vader...

 

Van jongs af aan wordt Spilliaert als een beetje wereldvreemd aanzien. Hij is een in zichzelf gekeerd, gevoelig, een dromerig type... Hij is psychisch zeer complex en hij heeft uiterst prikkelbare zintuigen. Hij is ongeduldig, hypergevoelig en heeft een wankele gezondheid. Zijn vrienden vertellen dat hij vroeger ook zelf verhaaltjes verzon in de symbolistische stijl, naar het voorbeeld van Edgard Allan Poe. Alleen jammer dat hij die verhalen nooit opschrijft.

 

In 1902 gaat Léon Spilliaert werken, als verkoper en public-relationsmedewerker bij de Brusselse uitgever Edmond Deman. Edmond Deman geeft Spilliaert de kans om een aantal van zijn werken tentoon te stellen, echter zonder succes. het publiek vindt zijn werken te hallucinant en te somber.

 

Door zijn connecties met Deman leert Spilliaert de dichter Emile Verhaeren kennen (bijlage 6). Met hem bouwt hij een sterke vriendschapsband op. Verhaeren zorgt ervoor dat Spilliaert naar Parijs kon en brengt hem in contact met meerdere kunsthandelaars, onder andere Clovis Sagot, die ook het werk van Pablo Picasso exposeerde. 

 

Zijn tekeningen vinden niet gemakkelijk kopers, dus Spilliaert keert na een jaar terug uit Parijs. Vóór zijn 24ste jaar is hij een relatief onbekende kunstenaar, maar vanaf 1909 gaat de bal aan het rollen. Hij gaat meer en meer exposeren en krijgt steeds positievere reacties. Henri Vandeputte, toen artistiek directeur van het Kursaal van Oostende, was Spilliaerts belangrijkste mecenas. 

 

Spilliaert trouwt op 34-jarige leeftijd met Rachel Vergison. Samen verhuisen ze naar Brussel en krijgen een dochtertje, Madeleine. Zij verovert een speciale plaats in het gevoelsleven van haar, anders eerder pessimistische, vader. De familie komt nog terug naar Oostende maar vestigt ze zich uiteindelijk in Brussel voor de opleiding van Madeleine aan het Koninklijk Muziekconservatorium. Rond 1942 verhuist het gezin definitief naar Elsene, vanwege de Tweede Wereldoorlog die hen financiële onzekerheid bracht.

 

Uiteindelijk sterft hij daar in 1946 na een aanslepende ziekte, astma. Toch werd hij niet vergeten in Oostende. Een straat werd er naar hem genoemd en hij kreeg er zijn monument (bijlage 7).

 

3     Stijl

 

Reeds bij de eerste, heftige schetsen van Spilliaert komen zijn karakter vol tegenstrijdigheden en zijn grenzeloze originaliteit tot uiting. Door zijn vlotte tekenstijl en het traditionele gebruik van oosterse inkt, is hij verwant aan zijn tijdgenoten. Maar bovenal is hij een individualist. Hij wil niet in een vakje worden geduwd. Niemand begrijpt beter dan hij de grote onrust van de eeuwwisseling, niemand zoekt even vurig als hij naar de waarheid. Deze drang naar onafhankelijkheid dwingt hem uiteindelijk Oostende te verlaten.

 

Spilliaert heeft een afkeer van academische opleidingen omtrent de kunst. Hij beweert dat het leven zelf de kunstenaar vormt. De klassieke schilderkunst wijst hij af, niet uit onbekwaamheid, want hij is zeer onderlegd in technische vaardigheden en volkomen meester van zijn robuuste en sterke tekenstijl, maar wel omdat hij haar onesthetisch vindt.

 

Spilliaert schildert vaak banale taferelen (bv. Ontmoeting op de zeedijk, schilderijen) maar hij geeft ze een ironische toets. Oostende, de modieuze badstad, wil zich profileren als Belle Epoque stad bij uitstek. Maar Spilliaert toont ons op bijna cynische wijze de schijn van elegantie en rijkdom die er heerst. Hij drijft de spot met de bourgeoisie van zijn geboortestad. De mens die vandaag nog over de dijken van Oostende schrijdt, kan morgen als een uitgemergeld wrak weer verschijnen. Hij heeft ook een groot ontzag voor tijdgenoten als Ensor, Permeke en de symbolische dichter Emile Verhaeren.

 

Léons fantasie heeft geen grote literaire tirades of vlucht in de romantiek nodig. Hij geeft de realiteit weer, maar vanuit zijn eigen standpunt. Zijn directe omgeving is dan ook zijn grootste inspiratiebron, niets ontsnapt aan de scherpe blik van de meedogenloze observator. Hij kijkt en onderzoekt en wordt vooral aangetrokken door het ongewone in de werkelijkheid.

 

In de periode vóór zijn huwelijk (1916) maken we kennis met een jongeman die hopeloos op zoek is naar zichzelf. Hij is onrustig en een onverbeterlijke pessimist. Spilliaert maakt periodes van diepe ontmoediging door. Hij produceert schilderijen aan de lopende band, steeds donker en verwarrend. Er volgen talloze zelfportretten, het toppunt van eenzaamheid. Die eenzaamheid staat centraal in zijn werk. Hij treedt in dialoog met zichzelf.

De schilder gebruikt materialen als houtskool, Indische zwarte inkt. Het geeft zijn werk een donker en melancholisch kantje. Door middel van zijn materialen drukt hij dus eigenlijk ook zijn gevoel uit.  Hij wil terugkeren naar het gebruik van de traditionele en 'pure' werktuigen.

 

De dieptepunten in zijn leven waren zijn hoogtepunten als kunstenaar. Na zijn huwelijk vindt hij rust in het gezinsleven. Hij heeft eindelijk naam en faam verworven. Aquarelverf en inkt zijn zijn belangrijkste materialen. Hij beheerst deze techniek al van jongs af aan toen hij veel met pen en fijne kwast werkte. Hij beweegt de pen vloeiend over het doek, zonder aarzeling. Spilliaerts kunst wordt zachter. De grote werken vol emoties worden zeldzaam. Die rust weerspiegelt zich in de talloze landschappen die hij schildert.   

 

3.1  Symbolisme

 

Spilliaerts stijl is een mengeling van verschillende kunststromingen. Toch lijkt zijn werk vele overeenkomsten te vertonen met het symbolisme. Het symbolisme is een stijlstroming die ontstaan is in Frankrijk, rond 1880, als tegenreactie op het impressionisme. De stijl floreerde in de tijd van de fin de siècle

Kenmerken van het symbolisme zijn emotie, opschudding, geheimzinnigheid, perversiteit en spiritualisme. Symbolische kunstenaars gaven de mens weer als een raadselachtig en "magisch" wezen. Erotiek en dood lopen moeiteloos in elkaar over. De vrouw speelt vaak een zeer belangrijke rol. Zij is de pure belichaming van zinnelijkheid en seksualiteit. Ook mythologische en historische figuren komen aan bod om een fantastisch karakter aan het kunstwerk te geven. 

 

Jean Moréas publiceert in 1886 zijn Symbolisch Manifest in het Parijse blad Le Figaro. Hierdoor krijgt de stijlstroming eindelijk een naam. Jaen Moréas is een Grieks schrijver en dichter die tot bloei kwam in Frankrijk. Jaen is een belangrijk figuur voor het symbolisme. Hij vernoemt in zijn Symbolisch Manifest Charles Baudelaire als grondlegger van het symbolisme. 

 

Charles Baudelaire leeft van 1821 tot 1867. Hij beleeft la vie bohémienne en is een trouwe aanhanger van de Verlichting. Zijn belangrijkste dichtbundel is ongetwijfeld les Fleurs du Mal . Charles Baudelaire laat een blijvende indruk na. Zijn werk wordt als erg modern beschouwd. Zo wordt hij na het verschijnen van Les Fleurs du mal aangeklaagd wegens de obscene inhoud. Een opvallend symbolistisch trekje in zijn werk is de samensmelting van vorm en inhoud. De klanken van zijn gedichten verlopen ritmisch en in overeenstemming met de inhoud.

Baudelaire is een dichter van het spleen, de zwaarmoedigheid. Hij is echter niet melancholisch maar drukt eerder een verveling uit die zo verlammend is dat het de dichter kapot maakt. Maar hij is ook een dichter van het ideaal, van het streven naar perfectie.

In zijn werk komen steeds dezelfde thema's aan bod: de goddelijke schoonheid, de onbereikbare liefde maar tevens koud als marmer. Die dualiteit tussen het ideaal en het spleen is typerend voor de dichter. Tijdgenoten als Gustave Flaubert, Victor Hugo en Edgar Allan Poe zijn grote bewonderaars van Baudelaire. ( Bijlage 1 en 2 )

 

 

3.2 Expressionisme en surrealisme

 

Léon Spilliaerts oeuvre kan niet enkel onder het symbolisme worden ondergebracht. Zijn stijl is een mix van veschillende stijlen en wordt vaak de voorloper van het expressionisme en het surrealisme genoemd. Een korte bespreking van deze twee stijlen mag hier dus zeker niet ontbreken.

 

Het expressionisme (Latijn expressio, uitdrukking) ontstond in de 20ste eeuw in Europa. Tussen 1905 en 1940 kent het genre een grote bloeiperiode. Een expressionistisch kunstenaar tracht vooral zijn gevoel en ervaringen uit te drukken. Hij vervormt daarbij de werkelijkheid naargelang zijn interpretatie van de werkelijkheid. Belangrijk is dus dat de gevoelswaarde en het onderbewuste van de kunstenaar de boventoon krijgen. De band met de werkelijkheid vervaagt of verdwijnt zelfs waardoor nieuwe vormen en interpretaties tot uiting komen. 

 

Het surrealisme is een kunstroming die ontstaan is als een literaire stroming maar die al gauw zijn invloeden had op de schilderkunst en de beeldhouwkunst. De stroming komt helemaal tot bloei tussen 1925 en 1940. Maar ook vandaag in het surrealisme nog steeds aanwezig. Surrealisten voeren hun werk uit in een hyperrealistische stijl maar maken hierbij vreemde, shockerende en onverwachte combinaties. Het is ook mogelijk dat de stijl net heel abstract (Hans Arp, bijlage 4) of net herkenbaar is maar niet realistisch (Joan Miró, bijlage 5). Surrealisten laten hun fantasie volledig de vrije loop. Droombeelden, fantastisch elementen,... komen allemaal aan bod. Een echte surrealist zal vanuit zijn 'automatisch' spontaniteit een werk creëren

 

4     Parallellen leven en werk   

 

Ongetwijfeld hebben factoren uit Spilliaerts leven sporen nagelaten in zijn werk. Dat is wel interessant om er even bij stil te staan, omdat we dan beschikken over de achtergrond bij zijn werken.

 

Een ouder familielid van Léon, Emile Spilliaert, was parapluhandelaar van beroep, maar was ook geen slechte landschapsschilder. Zijn stijl vertoont zelfs trekjes van James Ensors vroege landschapjes. Emile is niet enkel familie van Léon, maar ze zijn ook buren in de Kapellestraat. Er bestaat een kans dat Emile de jonge schilder geïnspireert heeft.

 

Zoals gelezen in de biografie kan het uitstapje met zijn vader naar de wereldtentoonstelling in Parijs ook een impuls geweest is voor zijn carrière. Die plotse overrompeling met het werk van grote kunstenaars moet zeker een diepe indruk op Léon hebben nagelaten.

 

Spilliaert is een fervent wandelaar en een grote natuurliefhebber. Het pure van de zee, het bos, het platteland...spelen allemaal een grote rol in zijn werken.

 

Rond 1910 heeft hij ook een vriendschappelijke relatie met de geniale wetenschapper Robert-Bénédict Goldschmidt. Dat is zeker de bakermat van een aantal fascinerende, uiteraard meer wetenschappelijke, werken. bv. 'Het Luchtschip 'Belgique II' (bijlage 8).

 

In 1923 woont Spilliaert in een woning met uitzicht over de handelsdokken en de scheepswerven, de pakhuizen, het loodsgebouw en twee spoorwegstations. Die zaken vormen een veel voorkomend motief in een aantal werken, bv. 'De haven van Oostende' (bijlage 3).

 

5     Léon Spilliaert vandaag

 

6     schilderijen 

 

Zwanen 

 

Dit werk vertoont gelijkenissen met de decoratieve stijl van de prerafaëlieten (bv. Edward Burne-Jones). Het bevat zeker ook elementen van de sierkunst en van de symbolistische lijnvoering.

 

ca. 1900

 

Ontmoeting op de zeedijk

  

Banale dagelijkse scènes, worden een confrontatie van mensen, waarin de bekrompenheid van de bourgeoisie met een onverholen ironie tot uiting komt. Tegenover het stijve lichaam van de jongeman staat het elegante maar tegelijk onhandige kronkelige lichaam van de jongedame. Haar onderdanige houding wordt nog eens in de verf gezet door de lachwekkende karikatuur van het hondje.

 

ca. 1907

 

Vrouw op de zeedijk

      

Aan de hand van werken als 'vrouw op de zeedijk' kunnen we Spilliaert zonder meer een voorloper van het surrealisme noemen. Het werk laat ons een typisch beeld van Oostende zien. Het toont ons het nachtelijk gezicht van het westelijke strand en zeedijk richting het staketsel.  Spilliaert negeerde de zuilengalerijen, de hotels, de luxueuze villa's en koos voor een vijandige en vervreemde ruimte. Dit beeld wordt nog versterkt door het langgerekte formaat van het schilderij.

 

De vrouw is een eenling op dit godvergeten strand.

 

ca. 1907

 

De duizeling

 

Het schilderij 'De Duizeling" stond model voor het monument om de zeedijk van Oostende. Als we het schilderij bekijken, komen de woorden: angst, afschuw, kilte, leegte, hoogtevrees...zeker naar boven. 'De Duizeling' is een visioen van afschuw en tragische gruwel. De witte trappen staan in contrast met de zwarte afgrond. De vrouw klampt zich verlamd van schrik vast aan de trappen. Het is een nachtmerrie, een schilderij dat pure wanhoop uitademt. Het is zeker niet Spilliaerts meest opgewekte schilderij.

 

ca. 1908; periode van diepe onrust bij de schilder.

 

Zelfportret voor de spiegel

 

Hier zien we een zelfportret van Léon voor de spiegel. Ook dit schilderij wekt een gevoel van wanhoop op. Dit komt door de combinatie van het dreigende schemerduister en de doodse afbeelding van de schilder. Let vooral op de holle ogen in donkere kassen en op de ingevallen wangen. Ook de mond staat open als een iemand die tevergeefs naar adem snakt. De spiegel is een terugkerend element in het symbolisme.

 

 

Buiten het afschrikwekkende beeld van Spiliaert zelf zien we ook nog een klok onder een stolp. Francine-Claire Legrand, een schrijfster, vond er deze boodschap in terug: 'De tijd brengt je naar de dood, je behoort al niet meer tot de wereld der levenden.'

 

ca. 1908; De vele zelfportretten tonen ons een schilder op zoek naar zichzelf. Hij bevindt zich in een periode van droefenis en melancholie.

 

 Eva en de slang 

 

    

De Evafiguur, als prototype van de femme fatale, was erg geliefd bij de symbolistische kunstenaars. Spilliaert plaatst zijn Eva in een weelderig decor waarin nauwelijks een slang te onderscheiden valt. De hand van Eva is vervormd tot een slangenmuil. 'Eva en de slang' maakt deel uit van een reeks werken waarin Spilliaert de boom uitgebreid aan bod laat komen. 

 

ca. 1916

 

De uil 

 

    

Tijdens zijn natuurwandelingen observeert Spilliaert graag uilen. Het zijn uitzonderlijke wezens die pas in het midden van de nacht tot leven komen. Toch neemt Spilliaert ze enkel in zijn oeuvre op rond 1919.

 

ca. 1919

 

Landschap met rood dak 

 

    

Dit werk leunt duidelijk meer aan bij het expressionisme. Het rode dak is sterk contrasterend met de rest van het doek, het perspectief is verwrongen, ....

In 1926 is Spilliaert een gerespecteerd schilder en komt hij steeds meer in contact met vele grote kunstenaars. Hun invloed heeft zeker effect op zijn kunst. Spilliaert bewijst ons niet vastgeroest te zijn in één bepaalde stijlstroming. 

 

ca. 1926 

 

Vijver in het Maria-Hendrikapark

 

    

De schilder is zich bewust van nakende ouderdom maar ook van de rust die deze met zich meebrengt. Spilliaert vindt rust in zijn gezin en heeft geen behoefte aan grote, emotievolle werken. Toch blijft zijn eigen uitgesproken stijl aanwezig in de talloze landschapsportretten.

 

ca. 1930 

 

 

7     bijlagen

 

 

1   Parfum exotique

Quand, les deux yeux fermés, en un soir chaud d'automne,

Je respire l'odeur de ton sein chaleureux,

Je vois se dérouler des rivages heureux

Qu'éblouissent les feux d'un soleil monotone ;

 

Une île paresseuse où la nature donne

Des arbres singuliers et des fruits savoureux ;

Des hommes dont le corps est mince et vigoureux,

Et des femmes dont l'oeil par sa franchise étonne.

 

Guidé par ton odeur vers de charmants climats,

Je vois un port rempli de voiles et de mâts

Encor tout fatigués par la vague marine,

 

Pendant que le parfum des verts tamariniers,

Qui circule dans l'air et m'enfle la narine,

Se mêle dans mon âme au chant des mariniers

 

2     L'homme et la mer

Homme libre, toujours tu chériras la mer !

La mer est ton miroir ; tu contemples ton âme

Dans le déroulement infini de sa lame,

Et ton esprit n'est pas un gouffre moins amer.

 

Tu te plais à plonger au sein de ton image ;

Tu l'embrasses des yeux et des bras, et ton coeur

Se distrait quelquefois de sa propre rumeur

Au bruit de cette plainte indomptable et sauvage.

 

Vous êtes tous les deux ténébreux et discrets :

Homme, nul n'a sondé le fond de tes abîmes ;

Ô mer, nul ne connaît tes richesses intimes,

Tant vous êtes jaloux de garder vos secrets !

 

Et cependant voilà des siècles innombrables

Que vous vous combattez sans pitié ni remord,

Tellement vous aimez le carnage et la mort,

Ô lutteurs éternels, ô frères implacables !

 

 

3     de haven van oostende

 

 

 

4     kunstwerk van Hans Arp: 'Les fleurs nuages'

 

 

 

5     kunstwerk van Joan Miró: 'Le coq'

 

 

    Je hebt die avond zo fijn met mij gesproken

 

Je hebt die avond zo fijn met mij gesproken,

dat alle bloemen zich begonnen te tooien ;

Plots werden wij verliefd en zijn zij ontloken,

om hun petaaltjes in onze schoot te strooien.

Je sprak teder over toekomstige jaren,

die we zouden drinken als langbewaarde wijn;

Hoe zouden wij het luiden van het lot ervaren ?

Hoe zouden wij beminnen, als wij ouder zijn ?

Je stem was als een omhelzing met zoete pijn,

toen jouw brandend hart me kalme schoonheid bood,

zodat ik als ik wou, zonder vrees in staat zou zijn

om de kronkelwegen te volgen naar de dood.

Les heures d'après-midi (1905)

7     monument Spilliaert te Oostende


 

8    Het Luchtschip

 

 

 

 

 

 

8     Bronnen

 

 

boeken

-     Léon Spilliaert, leven en werk, Norbert Hostyn

-     Spilliaert, Anne Adriaens en Norbert Hostyn

 

Internet

-     www.wikipedia.be, geraadpleegd op 25.10.2009

-     www.brusselnieuws.be/artikels/cultuur/leon-spilliaert-een-uitgesproken-individualist, geraadpleegd op 17.10.2009

-     www.cultuurarchief.nl, geraadpleegd op 17.10.2009

-     www.poesie.webnet.fr, geraadpleegd op 20.10.2009

-     www.fleursdumal.org, geraadpleegd op 20.10.2009

-     http://www.kunstbus.nl/kunst/leon+spilliaert.html, geraardpleegd op 25.10.2009

-     http://www.brusselnieuws.be/artikels/cultuur/leon-spilliaert-een-uitgesproken-individualist/?searchterm=regentschapsstraat, geraadpleegd op 25.10.2009

  

Comments (0)

You don't have permission to comment on this page.